Chân phước Junípero Serra sắp được tuyên thánh tại Thủ đô Washington. Đây là lễ tuyên thánh đầu tiên trên đất Mỹ. Tôi chắc rằng các bạn biết, việc tuyên thánh cho ngài đã gây ra nhiều tranh cãi. Đối với những người ủng hộ thánh nhân, cha Serra là một người truyền giáo can trường và là mẫu gương sống Tin Mừng, trong khi đó, đối với những người phản đối, ngài là một người biện hộ trơ tráo cho hệ thống thực dân áp bức đã giết chết hàng chục ngàn người Da Đỏ. Ngay cả nhiều người ủng hộ Đức Phanxicô cũng thấy việc tuyên thánh này như là một hành động hớ hênh hiếm có đối với Vị Giáo Hoàng người Arhentina. Chúng ta nên làm gì về vấn đề này?
Trước hết, cách khôn ngoan là nhắc lại vài sự kiện căn bản trong cuộc đời Chân phước Serra. Ngài sinh vào năm 1713 trên hòn đảo Mallorca xinh đẹp ngoài khơi nước Tây Ban Nha, và từ khi còn rất trẻ, ngài gia nhập dòng Phanxicô nhiệm nhặt. Ngài nhanh chóng trở thành ngôi sao trong cộng đoàn, nổi bật nhờ được ơn thông minh đặc biệt và linh đạo sâu sắc. Sau nhiều năm học hành, ngài lấy được bằng tiến sĩ triết học và bắt đầu nghiệp giảng dạy, lên đến đỉnh cao khi nhận được chức giáo sư đại học Duns Scotus về triết học. Nhưng khi đến tuổi 36, cha Serra kiên quyết từ bỏ cuộc sống tương đối thoải mái và nghề nghiệp đầy hứa hẹn, để trở thành nhà truyền giáo tại Tân Thế Giới. Ngài đảm nhận sứ vụ này vì khao khát cứu các linh hồn một cách chân thành và sâu xa. Sau vài năm làm công việc hành chính ở Mexico City, ngài nhận ra ước mơ của mình là làm việc với người bản xứ của nước Tây Ban Nha mới, đầu tiên ở Mexico và sau đó ở nơi mà lúc bấy giờ gọi là Baja California (California Hạ). Khi vào khoảng 50 tuổi,ngài được các bề trên yêu cầu lãnh đạo một chương trình truyền giáo tại California Thượng, ít nhiều là Bang California ngày nay. Với sự giúp đỡ của một nhóm anh em dòng Phanxicô và dưới sự bảo trợ của chính quyền Tây Ban Nha, ngài thiết lập một loạt giáo điểm dọc bờ Thái Bình Dương, từ San Diego đến San Francisco. Ngài qua đời vào năm 1784 và được chôn cất tại Giáo điểm San Carlos Borromeo tại Carmel bên bờ biển.
Nhiều sự bất đồng liên quan đến Junípero Serra đi liền với cách giải thích công trình truyền giáo mà ngài đã thực hiện. Mặc dù chắc chắn là các nhà cầm quyền Tây Ban Nha có lợi trong việc thiết lập sự hiện diện mạnh mẽ của Tây Ban Nha dọc theo bờ Thái Bình Dương để ngăn sự xâm phạm của những người Nga đã định cư trong vùng, không có nghi ngờ gì đối với ý định ban đầu của Serra khi dựng lên các giáo điểm là nhằm truyền giáo cho người bản xứ. Điều hun đốt tâm hồn ngài trên hết là viễn tượng loan báo Tin Mừng Chúa Giêsu Kitô cho những người chưa bao giờ được nghe; và không có vấn đề gì đối với việc các giáo điểm của ngài đã cung cấp một cơ cấu tổ chức cho việc loan báo đó. Hơn nữa, các giáo điểm là nơi người Da Đỏ được dạy về các nguyên tắc làm nông và chăn nuôi, giúp họ thăng tiến hơn kiểu sống du mục. Ở đây, tôi thấy điều này thú vị là bên bờ bên kia lục địa, không có điều gì gần giống các giáo điểm này. Dù theo cách nhìn của chúng ta họ đối xử với người bản xứ theo lối trịch thượng, tuy nhiên, người Tây Ban Nha đã truyền giáo và đào tạo người Da Đỏ, còn người Anh định cư trên thuộc địa Hoa Kỳ thì ít hay nhiều đẩy họ ra lề.
Những người chỉ trích công trình của Serra cho rằng người Da Đỏ bị ép vào các giáo điểm, chủ yếu để làm thành một lực lượng lao động nô lệ, và được rửa tội ngược lại ý muốn của mình. Tuy nhiên, các nhà sử học đáng tin cậy lại nhất trí rằng các hai cáo buộc này đều sai. Thật vậy, đại đa số người Da Đỏ thấy cuộc sống gắn với các giáo điểm là một lợi thế, và chỉ khoảng 10% bỏ đi sau một thời gian sống ở các giáo điểm. Đúng là những người bỏ đi đã bị săn đuổi, và khi trở về, thỉnh thoảng phải chịu sự trừng phạt thân thể. Thật vậy, có bằng chứng cho thấy cha Serra tán thành bạo lực như thế: trong một lá thư, ngài nói về việc cần trừng phạt những người Da Đỏ ương ngạnh theo cách cha mẹ đánh đứa con ngoan cố, và trong một tài liệu khác, ngài cho phép giáo điểm tại San Diego mua xiềng xích. Chắc chắn theo cách suy nghĩ sáng tỏ hơn của chúng ta, chúng ta dễ nhận thấy hành vi như thế là sai về mặt luân lý, và cũng chẳng có ích gì nếu cố gắng che giấu hồ sơ lịch sử để chứng minh cha Serra vô tội.
Tuy nhiên, khi đã chấp nhận điều này, thì điều quan trọng nhất là lưu ý rằng phần lớn bằng chứng chúng ta có mạnh mẽ cho thấy rằng cha Serra là một người bạn trung thành đối với người bản xứ, ngài thường xuyên bảo vệ họ khỏi bạo hành và thành kiến của nhà chức trách Tây Ban Nha. Rất giống với tinh thần của Bartolomé de Las Casas, người bảo vệ vĩ đại của dân Da Đỏ vào thế kỷ 16, cha Serra đòi thiện ích và đặc quyền cho các bộ lạc bản địa hết lần này đến lần khác. Trong một trường hợp, ngài công khai phản đối việc hành hình một người da đỏ đã giết một trong các người bạn và đồng sự của ngài. Ngài lập luận rằng toàn bộ mục đích của giáo điểm nhằm cứu sống chứ không phải giết chết. Như Đức Tổng Giám mục Jose Gomez đã trình bày, sự việc này tiêu biểu cho một trong những lập luận có nguyên tắc đầu tiên chống lại án tử hình đã xuất hiện trong văn hoá Phương Tây.
Người ta có thể đặt vấn đề tại sao Đức Giáo hoàng Phanxicô – đã biết rõ cuộc tranh cãi xung quanh cha Serra - lại muốn xúc tiến việc phong thánh cho ngài. Theo tôi thấy, ngài làm như thế vì hai lý do. Thứ nhất, ngài hiểu rằng tuyên bố một người là thánh không phải là tuyên bố người ấy vô tì tích về mặt luân lý, cũng không phải chấp nhận mọi thể chế mà vị thánh đó có liên hệ. Thứ hai, quan trọng hơn, ngài thấy Junípero Serra là một người, với sự can đảm hết sức đạo đức, đã đi đến vùng ngoại vi của xã hội vào thời của ngài, để loan báo Chúa Giêsu Kitô. Cha Serra lẽ ra đã có thể theo đuổi một sự nghiệp rất được kính trọng trong các giảng đường tiện nghi ở Châu Âu; nhưng ngài đã lựa chọn ra đi đến những vùng biên, mà bản thân phải trả một giá lớn – và điều này khiến ngài thành một mô hình đặc biệt cho việc truyền giáo theo phong cách Giáo hoàng Phanxicô.
Phải chăng cha Serra là một người hoàn hảo? Không đời nào. Vậy ngài là một vị thánh? Chắc chắn là thế.
Giám mục Robert Barron,
ngày 02.09.2015
(Chuyển ngữ: Lm. Phêrô Lê Tấn Bảo, WGP.Mỹ Tho 24.09.2015/ Wordonfire.org)
EmoticonEmoticon